Het jaar 2025 bracht een reeks ontdekkingen die ons beeld van de mens opnieuw hebben verplaatst. Niet door sensationele headlines, maar door zorgvuldig onderzoek dat oude aannames aan het wankelen bracht. Antropologie is bij uitstek de wetenschap die laat zien hoe fragiel onze zekerheden zijn en hoe vaak we menselijke diversiteit verkeerd lezen. De grote ontdekkingen van dit jaar vormen samen een nieuw raamwerk waarmee we naar verleden en heden kunnen kijken.

Het afgelopen decennium heeft social media een geheel nieuw ecosysteem gecreëerd waarin emoties, onzekerheden en persoonlijke verhalen de valuta van aandacht zijn geworden. Vooral vrouwelijke influencers spelen hierin een opvallende rol. Van bodyfit profielen tot accounts die waarschuwen voor narcistische mannen of die zichzelf presenteren als gids voor vrouwen met een druk hoofd of een gevoelig zenuwstelsel, er is een patroon zichtbaar dat antropologisch interessant is.

Kerst voelt voor de meeste mensen als een oeroude traditie. Een feest dat altijd al heeft bestaan. Toch is het kerstfeest dat wij vandaag vieren het resultaat van eeuwen culturele vermenging, politieke keuzes en religieuze strategie. Wat begon als een heidens midwinterritueel groeide uit tot het meest gevierde feest ter wereld. Achter de boom, de kaarsen en de kerstman schuilt een verhaal over macht, geloof en de menselijke behoefte aan licht in de donkerste tijd van het jaar.

Ze noemen het liefdesmigratie, maar vaak lijkt het meer op bureaucratische endurance. Wat begint als een vakantieflirt of online klik eindigt geregeld in teleurstelling, misverstand of afhankelijkheid. Mannen die hun vrouw uit Thailand, Polen of de Filipijnen naar Nederland halen, vrouwen die verliefd worden op een Turkse vakantieliefde. Het klinkt als een moderne variant van romantiek zonder grenzen. Toch blijkt de werkelijkheid zelden een sprookje.

Elk jaar herhaalt zich dezelfde discussie waarin politici roepen dat het tijd is om schoolzwemmen nieuw leven in te blazen. De gedachte is dat meer lessen automatisch zullen leiden tot meer kinderen met een zwemdiploma, maar wie goed kijkt naar wat er in de praktijk gebeurt, ziet dat dit idee vooral een geruststellende illusie is. De groeiende groep kinderen die niet leert zwemmen doet dat namelijk niet omdat er te weinig lessen zijn of omdat de kosten te hoog oplopen, maar omdat een deel van de ouders principiële of culturele bezwaren heeft tegen gemengd zwemmen.

Er is een vreemde stilte ontstaan in een wereld vol geluid. Mensen praten minder met elkaar terwijl ze meer communiceren dan ooit. De smartphone heeft de mens dichter bij het scherm gebracht, maar verder van zichzelf verwijderd. In cafés kijken vrienden omlaag in plaats van elkaar aan. In bed wordt niet meer gepraat, maar gescrold. En in de trein lijken honderden mensen met elkaar verbonden terwijl niemand nog een gesprek voert.

Aan het eind van het jaar komt het altijd weer terug, dat rituele moment waarop Nederlanders massaal hun zorgverzekering onder de loep nemen. Het is de tijd van overstappen, vergelijken en twijfelen. En het is de periode waarin veel mensen besluiten om toch maar weer een aanvullende tandartsverzekering af te sluiten, vooral omdat de gedachte aan onverwachte kosten pijnlijker lijkt dan de behandeling zelf.

Kunstmatige intelligentie wordt vaak voorgesteld als iets ongrijpbaars. Een reeks algoritmen, rekenmodellen en datastromen die ergens in de wolken zweven. Maar die wolk blijkt een fysieke vorm te hebben die steeds zwaarder drukt op de aarde zelf. Achter elke chatbot, beeldgenerator of vertaaldienst staat een enorm netwerk van datacenters dat dag en nacht draait, gekoeld moet worden en gevoed wordt met energie.

Er is geen feest in Nederland dat zich zo vlekkeloos heeft aangepast aan de wetten van de markt als Kerstmis. Wat ooit begon als een religieuze viering is uitgegroeid tot het grootste commerciële ritueel van het jaar. Bedrijven plannen hun campagnes maanden van tevoren, straten veranderen in verlichte winkelstraten en de eerste kerstliedjes klinken soms al in oktober. Kerst is niet langer alleen een feest van samenzijn, het is een seizoensindustrie geworden waarin emotie en consumptie hand in hand gaan.

Dat DigiD niet langer volledig in Nederlandse handen is, zorgt voor een groeiende zorg in politiek Den Haag. De infrastructuur achter DigiD wordt namelijk geleverd door Solvinity, en dat bedrijf staat op het punt te worden overgenomen door het Amerikaanse techbedrijf Kyndryl. Die mogelijke Amerikaanse invloed raakt aan een kernvraag voor onze digitale samenleving, namelijk: hoeveel controle heeft Nederland nog over zijn eigen digitale identiteit?

De moord op de zeventienjarige Lisa uit Abcoude laat zien hoe kwetsbaar vrouwen nog altijd zijn in de openbare ruimte. Zij werd midden in de nacht gevolgd en niet veel later vermoord gevonden langs een onverlicht fietspad. Het is een gebeurtenis die Nederland geschokt achterlaat en opnieuw de vraag oproept waarom we met al onze technologie nog steeds niet in staat zijn om dit soort misdaden te voorkomen.

De Nederlandse winkelstraten ogen in december meestal voller dan ze werkelijk zijn. De lichtjes fonkelen, de muziek klinkt en de etalages stralen alsof alles glansrijk de toekomst in hobbelt. Maar achter die façade sluimert een structurele verzwakking die in 2026 naar verwachting duidelijker zichtbaar wordt. De retail staat al jaren onder druk, maar de signalen die verschillende banken, onderzoeksbureaus en brancheorganisaties geven wijzen op een jaar dat voor veel winkelketens beslissend gaat worden.

Iedereen heeft wel eens gehoord van het butterfly effect. Het idee dat het klapperen van een vlindervleugel aan de andere kant van de wereld een storm kan veroorzaken. Het komt uit de chaostheorie en werd bekend door de Amerikaanse wiskundige Edward Lorenz die in de jaren zestig ontdekte dat een minieme afrondingsfout in zijn weerberekeningen tot een volledig andere uitkomst leidde.

Volwassenen zeggen graag dat jongeren hun nieuws alleen nog van social media halen en daardoor makkelijk te beïnvloeden zijn. Ze vergeten erbij te vertellen dat de meeste kranten tegenwoordig achter betaalmuren zitten. Wie niet betaalt, blijft buiten. En wie buiten blijft, zoekt zijn informatie waar de deuren wel openstaan. Dat is geen luiheid van jongeren, dat is een logisch gevolg van een mediawereld die steeds meer een luxeproduct is geworden.

Het is de nieuwe sport van de moderne mens. Niet zoeken naar waarheid maar naar bevestiging. De digitale tijd maakt het makkelijk om altijd gelijk te hebben. Je hoeft alleen maar de juiste woorden in te tikken en een AI-systeem serveert je een buffet aan onderzoeken die precies dat zeggen wat jij al dacht. De rest blijft buiten beeld. Dat is de nieuwe vorm van cherry picking.

Er is een groeiende groep mensen die van circulair leven een levensstijl heeft gemaakt. Ze kopen niets nieuws meer en zoeken hun geluk op marktplaatsen, kringloopwinkels en vintagebeurzen. Alles krijgt een tweede kans, en dat klinkt op papier prachtig. Toch wringt er iets aan dit ideaal. Want hoe duurzaam en slim is het eigenlijk om alles tweedehands te kopen als de kwaliteit, prijs en veiligheid soms twijfelachtig zijn.

De formatie raakte vandaag opnieuw in een andere versnelling toen duidelijk werd dat de Sybrand Buma de optie van een centrumkabinet met GroenLinks PvdA definitief als onhaalbaar beschouwt omdat de VVD de deur gesloten houdt. Dit besluit werd in de nieuwsberichten vooral gepresenteerd als een blokkade vanuit de liberalen, maar het roept een bredere vraag op die in de Haagse debatten steeds wordt weggeschoven.

Wanneer Zohran Mamdani in New York het idee naar voren brengt om openbaar vervoer kosteloos te maken laat hij zien hoe een ogenschijnlijk radicale gedachte kan veranderen in een nuchtere beleidsoptie. Zijn voorstel raakt aan een bredere vraag die ook in Nederland speelt. Wat gebeurt er als mobiliteit niet langer wordt gezien als een individuele keuze maar als een collectief fundament dat de economie en de samenleving draaiende houdt.

Plantaardig eten wordt vaak gepresenteerd als het antwoord op de grote uitdagingen van onze tijd. Het zou de oplossing zijn voor klimaatverandering, dierenleed en zelfs wereldwijde honger. Grafieken en cijfers vliegen ons om de oren. Bekende databronnen zoals Our World in Data en studies van Poore en Nemecek worden aangehaald om te laten zien dat een groot deel van alle landbouwgrond in dienst staat van vee.

Ze lijken het allemaal goed te doen. Ze praten over gevoelens, ze weten wat mentale gezondheid is, ze kennen het verschil tussen grenzen stellen en over je heen laten lopen. Toch wringt er iets bij Generatie Z. Onder die vloeiende taal van zelfzorg en zelfliefde schuilt een diepe kwetsbaarheid die zich vertaalt in uitval, burn-outs en een groeiend onvermogen om te gaan met weerstand.

Het zijn momenten die bijna onwerkelijk lijken. Jarenlang domineerde Donald Trump de Republikeinse Partij, het publieke debat en zelfs volledige media-ecosystemen. Wat begon als een politieke beweging die zich verzette tegen het establishment is langzaam veranderd in een los zand van tegenstrijdige belangen, mislukt beleid en politieke leiders die elkaar niet langer blind volgen. De afgelopen maanden hebben observatoren een opvallende verschuiving gezien die erop wijst dat het fundament onder MAGA aan het verschuiven is.

De economie van vandaag kent een nieuw soort overleven. Niet langer is een faillissement het einde van een onderneming, steeds vaker is het een strategische adempauze. Bedrijven vallen om, worden opgesplitst, hergefinancierd en keren terug onder bijna dezelfde naam, maar met een nieuwe juridische jas. Dit fenomeen, de herstart economie, tekent het tijdperk na corona waarin schulden, margedruk en veranderende consumentengedrag samenkomen.

Faillissementen lijken op het eerste gezicht het gevolg van slecht management, mislukte strategieën of economische tegenslag. Maar achter veel bedrijfsfaillissementen in Europa schuilt tegenwoordig een geopolitiek verhaal. De markt is niet langer een neutrale arena waarin de sterkste overleeft. Handel, technologie en energie zijn wapens geworden in een strijd om invloed, macht en toegang tot grondstoffen. En precies daar botsen Europese ondernemingen steeds vaker met de realiteit van een wereld waarin markten niet vrij zijn maar gestuurd worden.

Migratie is in Nederland uitgegroeid tot een debat dat bijna volledig wordt gestuurd door gevoel in plaats van door feiten. Wie de talkshows volgt of de commentaren onder nieuwsberichten leest krijgt de indruk dat het land overspoeld wordt, dat de cultuur op omvallen staat en dat nieuwkomers overal zichtbaar aanwezig zijn. Toch laat een blik op de cijfers iets heel anders zien.

De relatie tussen mens en natuur is de laatste decennia sterk veranderd. Waar natuur lange tijd vooral werd gezien als iets om te beheren en te exploiteren, groeit het besef dat we onderdeel zijn van een groter geheel. In Europa zien we dit terug in herwildering, de terugkeer van wilde dieren en het streven naar natuurinclusieve steden. Deze beweging laat zien dat de scheidslijn tussen cultuur en natuur vervaagt en dat samenleven met andere soorten een nieuw uitgangspunt wordt.