De tragiek van Dante is dat de hel ons in deze wereld veel te vertrouwd is. Zijn eigenlijke boodschap vind je in Paradiso: een klein beetje van de hemel herstelt alles: schoonheid, gerechtigheid, belangeloos liefhebben, geduld en bovenal — vreugde.

Er zijn momenten in het leven waarop je op jezelf bent aangewezen. Natuurlijk, er zijn gidsen, maar dat eenzame ogenblik waarin jíj de keuze moet maken blijft. Zoals Dante schrijft in de tweede zang van Inferno: “[E]n ik alleen, maakte mij gereed om de strijd te doorstaan […].”

“En laten we ervan doordrongen zijn, dat ieder atoompje haat, dat wij aan deze wereld toevoegen, haar onherbergzamer maakt dan ze al is.”

– Etty Hillesum, in haar dagboek op 23 sept. 1942.

In de Hel is Dante nooit alleen, want altijd is daar zijn gids Vergilius. En het is alsof de dichter ons daarmee iets zeggen wil: kijk het kwaad niet in de ogen zonder een wijze, liefhebbende vriend aan je zijde.

[Jean-Baptiste-Camille, Dante et Virgile, 1859]

Onlangs las ik een scriptie over de Deense filosoof Søren Kierkegaard. De student verwees met instemming naar een levenswijsheid van Geert Jan Blanken die het doorgeven meer dan waard is: “Hoe men met de liefde omgaat, weerspiegelt hoe de mens ten diepste met het bestaan omgaat.”

In verkiezingstijd kun je nooit genoeg stilstaan bij wat de kunstenaar Cecil Collins schrijft in ‘The Vision of the Fool’ (1947): “It is a rudimentary type of mind that believes that the problems of human society can be solved by politics. Politics are abstract, they can never be a way of life.”

Septemberavond — de hemel kleurt vroeg rood, in de verte luidt een klok. Voorbij de vergankelijkheid wacht de morgen.